بپرسید باز از بر کوهسار

کدامست شهری به دریا کنار

بدین روی دریا و زآنروی کوه

به دشت آمده برزگر یک گروه

سرانجام از آن دشت شیری نهان

برد یک یکی را همی ناگهان

کرا کشتی و توشه شد ساخته

شود شاد زی شهر پرداخته

همان کش نه کشتی نه توشه نه ساز

شود غرق و ماند ز همراه باز

برین دشت از آن پس کرا بود کشت

بدان شهر یابد برش خوب و زشت

چنین گفت دانای روشن روان

که شهر آن جهانست و دشت این جهان

دمان شیر مرگست و ما ورزکار

همان چرخ و دریا و در کشت کار

ره نیک و بد کشتن تخم ماست

خرد کشتی و توشه مان راه راست

هر آن کشت کاینجای کردیم ساز

بر او بدان سر بیابیم باز

بپرسید کز کار آدم سخن

چه دانی که گویند گل بد زبن

دگر گفت کایزدش چون آفرید

ورا از درختی پدید آورید

بفرمود پس تا درخت از درون

بکافند و زو آدم آمد برون

نشاید که زاید به مردم درخت

تو بگشای اگر دانی این بند سخت

به پرسنده گفت آن که چرخ و زمین

همو کرد، ازو کی شگفت آید این

ز چیزی شگفت ار بمانی به جای

شگفت از تو باشد چنان ، نز خدای

همان کز نچیز آفریدست چیز

ز چیز ار کند چیز نشگفت نیز

چو بنیاد ما از گل آمد درست

چنین دان که گل بود آدم نخست

درختی شناس این جهان فراخ

سپهرش چو بیخ ، آخشیجانش شاخ

ستاره چو گل های بسیار اوی

همه رستنی برگ و ما بار اوی

همی هر زمان نو برآرد بری

چو این شد کهن بر دمد دیگری

بدینگونه تا بیخ و بارش به جای

بماند ، نه پوسد نه افتد ز پای

درخت آن که زو آدم آمد برون

بدان کاین بود کت بگفتم که چون

به تخم درخت ار فتی در گمان

نگه کن برش ، تخم باشد همان

بر این جهان مردم آمد درست

چنان دان که تخمش همین بد نخست

چنان چون درخت آمد از بهر بار

جهان از پی مردم آید به کار

درختی کزو نیز نایدت بر

جز از بهر کندن نشاید دگر

جهان نیز کز مردم و کشت و رست

تهی شد شود نیست چون بد نخست

هم از چند چیزش بپرسید باز

چنین گفت کای مرد فرهنگ ساز

همه گفتهایت به جای خودست

به عالم مباد آن که نابخردست

کدامست گفت این دو اسپ نوند

همه ساله تازان سیاه و سمند

سواران هر دو به ره تیز پای

هم اندر تک و هم بمانده به جای

بدو گفت روز و شب اند این دو راست

سوارانش ماییم و ره عمر ماست

از ایشان ره ما به منزل فراز

یکی راست کوتاه و یکی دراز

بپرسید آن سبز ایوان به پای

کدامست تازان و فرشش به جای

چهار اژدها بر هم آویخته

از آن سبز ایوان درآویخته

به جان و به تن زان چهار اژدها

به گیتی نیابد کسی زو رها

همان فرش خوانیست آراسته

خورنده برو بیکران خاسته

به پاسخ چنین گفت دانش گزین

که ایوان سپهرست و فرش این زمین

همان فرش خوانیست کز گونه گون

خورش دارد از صد هزاران فزون

خورنده به گرد جهان هرچه هست

ندارد جز گرد این خوان نشست

چهار اژدها آن که کردی تو یاد

همین آتش و خاک و آبست و باد

به دین هر چهارست گیتی به بند

وزیشان به جان نیست کس بی گزند

چه دانی یکی گنج آکنده است

که دارد بسی گوهر اندر نهفت

نه پری گرد هیچ از انباشتن

نه کمی پذیرد ز برداشتن

همان گنج هست آینه بی گمان

توان اندرو دید هر دو جهان

چنین گفت کای در هنر برده رنج

گوهر دانش و مرد داناست گنج

سخن های دانا که نیکو بود

برد هر کسی باز با او بود

نه سیر آید از گنج دانش کسی

نه کم گردد ار زو ببخشد بسی

همان آینه مرد دانا شناس

که دارد به دانش ز یزدان سپاس

روان تنش زاندرون و برون

ببیند بداند دو گیتی که چون

به از گنج دانش به گیتی کجاست

کرا گنج دانش بود پادشاست